«اریحا» در فلسطین، قدیمی ترین شهر در حال سکونت جهان
نویسنده: کافه فلسطین
15 دقیقهشهر اریحا (Jericho)، مرکز استان اریحا در کرانه باختری است که در کشور فلسطین قرار دارد. نام اریحا بیش از ۷۰ بار در عهد عتیق ذکر شده و به عنوان «شهر خرماها» توصیف شده است.
اریحا کجاست؟ و علت نامگذاری این شهر چیست؟
شهر اریحا در غرب درهی اردن که به نام درهی اریحا نیز شناخته میشود، قرار گرفته است. این منطقه از قدیم الایام محل عبور کاروانهای تجاری و لشکرکشیهای نظامی بوده است که از غرب به سمت قدس و از شرق به سمت عمان میرفتهاند.
اریحا همچنین گذرگاه غربی برای رسیدن به رود اردن و بحرالمیت است. زائران مسیحی در بازگشت از قدس، از این منطقه میگذرند و به رود اردن و بحرالمیت میروند. از سوی دیگر، اریحا دروازهی شرقی فلسطین بوده که بسیاری از مسافران و مهاجران در طول قرنها از آن عبور کردهاند. ارتفاع این شهر از سطح دریا، منفی ۲۷۶ متر است.
اریحا یعنی چه؟
اریحا در زبان کنعانیان به معنای ماه است که بیانگر رواج عبادت ماه در این منطقه میباشد. کنعان، تمدنی سامیزبان در خاور نزدیک باستان در هزاره دوم پیش از میلاد مسیح بود و مناطقی چون فنیقیه، فلیسطیه و اسرائیل و مناطقی دیگر، بخشهایی از آن محسوب شدهاند. امروزه اسرائیل، لبنان، اردن، سوریه و اراضی فلسطین، قسمتهایی از کنعان را در خاک خود دارند. پژوهشها نشان میدهند که مردمان کنعان پیش از فلسطینیان و اسرائیلیان، ترکیبی از تبار زاگرسی و قفقازی داشتهاند.
عربها آن را به اریحا و اریحاء شناختهاند. اریحا، همچنین وادی سیسبان نامیده شده، چون این درخت در این منطقه فراوان است و باغهای شهر را مانند حصاری دربرمیگیرد. سیسبان، نوعی درخت کوچک و سریع الرشد است که برگ و تخم آن، خواص دارویی دارد.
به این منطقه تل السلطان یا عین الیشع نیز گفتهاند. زیرا اریحای باستان چیزی جز تل کوچکی بنا شده بر زمین نبود. به این تل کوچک، تل السلطان میگفتند که اساس شهر اولیه است.
اریحا در گذر تاریخ
باستانشناسان، اریحا را یکی از قدیمیترین شهرهای فلسطین میدانند زیرا قدمت آن به عصر پارینه سنگی یعنی حدود 7000 سال قبل از میلاد میرسد. حتی برخی از باستانشناسان باور دارند که اریحا قدیمیترین شهر جهان است که تا به امروز برجای مانده است.
کارشناسان، خرابههای این شهر باستانی را در تل السلطان که در دو کیلومتری شمال شهر فعلی و در نزدیکی چشمهی عین السلطان قرار دارد، پیدا کردهاند.
هکسوسها بین سالهای 1750-1600 قبل از میلاد به این شهر حمله کردند و آن را به عنوان مقر خود قرار دادند (واژهی هیکسوسها یا هکسوسها یا قبطیها به معنای فرمانروایان بیگانه از سوی مانتون، مورخ مصری، به اقوام بیگانهای اطلاق شده که در سالهای (۱۵۶۷ – ۱۶۷۴ ق.م) از خاور نزدیک به سمت سرزمین مصر مهاجرت کردند و بر آن تسلط یافتند).
در سال 1188 قبل از میلاد، یوشع بن نون به این شهر حمله کرد و اریحا اولین شهر کنعانی بود که مورد هجوم بنیاسرائیل قرار گرفت. یوشع بن نون، جانشین حضرت موسی و از پیامبران قوم بنی اسرائیل بود. بنیاسرائیل شهر را سوزاندند و اهالی آن را نابود کردند. سپس موآبیان در سالهای ۱۰۳۰ تا ۱۱۷۰ قبل از میلاد، به رهبری شاه عجلون، یهودیان را بیرون کردند. موآبیان، نام قومی قدیم از نژاد سامی، ساکن نواحی کوهستانی شرق بحرالمیت است. در برخی روایتها موآبیان را بازماندگان لوط نبی دانستهاند.
عصر رومیان، دورهی شکوفایی اریحا بود. این امر از آثار کانالهای کشفشده که در وادی درهی رودخانهی قلط (محل کنونی شهر اریحا) دیده میشود، مشهود است.
اریحا در دوران حضرت مسیح (ع) به شهرت بیشتری دست یافت، چرا که مسیح (ع) و پیش از او زکریا (ع)، به این شهر سفر کرده بودند.
در عصر رومیها، اریحا بازسازی شد و رونق یافت. در زمان پادشاهی کنستانتین کبیر در سالهای 306-327 بعد از میلاد، مسیحیت در اریحا گسترش یافت و در حومهی آن، صومعهها و کلیساهای متعددی ساخته شدند و شهر به مرکز اسقفنشین تبدیل شد. شکوفایی اریحا در عصر بیزانس (امپراتوری روم شرقی) نیز ادامه یافت تا اینکه در قرن هفتم بعد از میلاد، تحت فرمانروایی اعراب مسلمان قرار گرفت و بخشی از منطقهی رمله در مرکز فلسطین شد.
اریحا در صدر اسلام، مهم ترین شهر زراعی دره اردن به شمار میرفت که در آن خرما، نیشکر، موز و دیگر محصولات، کشت میشد.
پس از حملهی صلیبیها به فلسطین، این شهر تحت فرمانروایی آنها قرار گرفت و به مرکز فرماندهی ارتش سلطنتی صلیبی به فرماندهی ریموند تبدیل شد. ریموند پس از شنیدن خبر آمدن صلاح الدین ایوبی، به همراه لشگر خود اریحا را ترک کرد. این شهر به پلی برای ایوبیان (حکومت کُردتباری که صلاحالدین ایوبی در سال ۱۱۷۱ میلادی به مرکزیت مصر بنیاد نهاد) در فلسطین تبدیل شد تا از طریق آن با نیروها و فرمانداران خود در شام ارتباط برقرار کنند.
پس از آن، اریحا بخشی از پادشاهی دمشق شد. این شهر در زمان حکومت عثمانی از دهکده به بخش تبدیل شد و فرمانداری که آنجا مستقر بود، مدیر خوانده میشد. اریحا در دورهی قیمومیت بریتانیا بر فلسطین، از بخش به مرکز استان ارتقا پیدا کرد و تا سال ۱۹۴۴، مرکز استان محسوب میشد؛ تا آنکه مقامات قیمومیت بریتانیا، اریحا را به بخشی از شهر قدس ملحق کردند. اریحا در سال ۱۹۶۵ دوباره مرکزیت استان شد و این مرکزیت تا زمانی که صهیونیستها آن را در سال ۱۹۶۷ اشغال کردند، ادامه یافت.
کشاورزی در اریحا
اریحا از دیرباز به فراوانی آب و حاصلخیزی خاک شناخته شده و با افزایش سطح زیرکشت، شهرت زراعی خود را حفظ کرده است. از جمله مهمترین محصولات آن میتوان به انواع غلات مانند گندم، جو، ذرت و کنجد اشاره کرد. در اریحا درختان میوه مانند مرکبات، موز، زیتون، انگور، نخل و محصولاتی مثل تنباکو نیز کاشته میشود. مازاد تولیدات کشاورزی اریحا به دیگر شهرهای کرانه باختری فرستاده و به اردن صادر میشود.
صنعت و هنر اریحا
اریحا از قدیم الایام با صنعت و هنر آشناست؛ از صنایعی که در این منطقه رواج داشته، میتوان به سبدبافی، حصیربافی، بافندگی، ساخت نیزه، ساخت تیرهایی با سر سنگی، ساخت تبر، سفالگری و غیره اشاره کرد.
امروزه نیز سفالگری، حصیربافی، نساجی، تولید نوشیدنی گازدار، ساخت صندلی، ساخت چادر مسافرتی و تخمیر موز در منطقه رواج دارد. استخراج مواد معدنی و املاح از بحرالمیت نیز پر رونق است. مقادیر قابل توجهی از پتاسیم کلرید، سدیم، منیزیم و کلسیوم در بحرالمیت وجود دارد که تا میلیونها تن تخمین زده میشود.
مناطق گردشگری شهر اریحا
در اریحا می توانید به مرکز فَسَیْفِسَاء، مرکز کاشیکاری و نگارگری بروید. این مرکز دربردارندهی آثار هنری گوناگونی با طراحی زیبا در شکلها و اندازههای مختلف است که به دست کارگران ماهر محلی ساخته شده است.
از منظرههای خیرهکننده هنگام غروب خورشید، از مناطق مرتفع به ویژه دامنه جبل التجربه لذت ببرید. جبل التجربه، کوهی است در شهر اریحا که دارای آثار تاریخی متعددی مانند صومعه، غارها و اتاقهای کوچک تراشیده شده در صخره است که راهبان به آنها پناه میبردند.
در مناطق اطراف میتوان زیبایی شهر سرسبز اریحا، دریای مرده (بحرالمیت)، بخشهایی از دره اردن و تپههای عَمان در اردن را تماشا کرد.
از چشمههای جاری در اریحا و چشمههای اطراف آن دیدن کنید. از مهمترین آنها میتوان به العوجا، عین السلطان و عین الدوک اشاره کرد. این سرچشمهها مناطق وسیعی از شهر را سیراب میکنند و در نزدیکی تل سلطان قرار دارند، منطقهای که دربردارندهی قدیمیترین سکونتگاه بشری شناخته شده در تاریخ است.
اریحا به استخرهای شنا و پارکهای آبی سرپوشیده و روباز هم معروف است. از شیرینیهای محلی مثل کنافه، بستنی موز و خرما (بستنی سنتی اریحا) بچشید و آبمیوههای طبیعی گوارا بنوشید.
همچنین میتوانید از امکانات شهرداری اریحا مانند سالن تئاتر شهرداری، استادیوم بینالمللی، کتابخانهی شهرداری، مرکز کودکان، مرکز فرهنگی و سایر فضاهای شهری که میزبان رویدادهای فرهنگی، اجتماعی و ورزشی مختلف هستند، دیدن کنید.
دسترسی به نقشهی رایگان شهر، بروشورها و اطلاعات بیشتر، در مرکز اطلاعات گردشگری اریحا در میدان عمومی مرکزی شهر امکانپذیر است.
تجربهی منحصر به فرد تلهکابین سواری در اریحا را از دست ندهید! سوار بر تلهکابین، به جبل التجربه صعود کنید و مناظر منطقه را از بالا تماشا کنید.
سبک زندگی بادیهنشینی را در چادر کوچنشینها تجربه کنید. در این چادرها سنتها، زیباییها و اصالت یک سبک زندگی منحصر به فرد در کنار یکدیگر دیده میشود.
از یکی از کارگاههای خرمای شهر دیدن کنید و با مراحل مختلف برداشت خرما، از چیدن خرما تا بستهبندی جعبهها آشنا شوید. اریحا بالاترین نرخ تولید خرما را در کشور فلسطین دارد.
اریحا واحهای نیمهگرمسیری است. آب و هوا و موقعیت آن در تنگه طولانی معروف به تنگه شکافتهی اردن، یک منطقه حفاظتشدهی طبیعی ایجاد میکند که بهشتی برای دستههای پرندگان مهاجر است و این منطقه را بسیار تماشایی میکند.
جاذبههای گردشگری و تاریخی در استان اریحا
اریحای باستان (تل السلطان)
قدیمیترین منطقهی اریحا در دامنهی تپهای مشرف به این واحهی سرسبز قرار دارد که در دو کیلومتری شمال غربی شهر فعلی واقع شده است. کاوشهای باستان شناسی انجام شده توسط باستانشناس انگلیسی، ک.کنیون، وجود سکونتگاههایی را نشان میدهد که قدمت آنها به 9000 سال قبل از میلاد برمیگردد. این دوره، نشاندهنده گذار از کوچنشینی به عصر ثبات کشاورزی است. اعتقاد بر این است که بقایای بیست و سه تمدن باستانی در این مکان وجود دارد. در این منطقه، سازههای باستانی بسیاری از جمله قدیمیترین سیستم پلکانی جهان، قدیمیترین دیوار و قدیمیترین برج دفاعی مدور جهان که قدمت آن به 7000 سال قبل از میلاد میرسد و در وسط این مکان قرار دارد، وجود داشته است. این اکتشافات، اریحا را به اولین شهر محصور در قلعهی تاریخ تبدیل کرد.
آخرین سلسلههای پادشاهی در دوران بیزانس و دوره اول اسلامی در این مکان سکونت داشتهاند.
جبل التجربه یا جبل القرنطل
شهر اریحای بیزانسی در داخل و همچنین اطراف شهر جدید امروزی قرار داشت. دیرها و کلیساهای زیادی در این منطقه کشف شده که مهمترین آنها اکتشافات مربوط به دیر قرنطل (کوه اربعین) است. ارتفاع کوه قرنطل به حدود ۳۵۰ متر میرسد. این کوه در غرب شهر اریحا قرار دارد و مشرف بر درهی اردن است. به اعتقاد مسیحیان، حضرت مسیح (ع) در این مکان، چهل روز و شب را به روزهداری و تفکر گذراند و در این میان با وسوسههای شیطان مواجه شد.
واژه «قرنطل» از کلمه لاتین (Quarentena) مشتق شده که به معنای «چهل» است و اشاره به مدت روزهداری حضرت عیسی (ع) در این مکان دارد. صلیبیان این نام را در قرن سیزدهم بر روی کوه گذاشتند.
در دامنه شرقی کوه، تعداد زیادی غار وجود دارد که تعداد آنها تقریبا به سی تا چهل غار میرسد و در اوایل مسیحیت، راهبان و عابدان گوشهنشین در آنها سکونت داشتند.
مسیر منتهی به دیر یونانی، بسیار شیبدار و دشوار است، اما این مکان ارزش دیدن دارد، چه به صورت پیاده و چه با استفاده از تلهکابینهای موجود در محل که اولین تلهکابینهای ساخته شده در فلسطین هستند.
علاوه بر دیر رومی، میتوان قلعه رومی را در بالای کوه مشاهده کرد که برای حفاظت از دره ساخته شده است.
دیر مار یوحنا یا دیر قدیس یوحنا معمدانی
این دیر در کنار رود اردن قرار دارد و پیرو کلیسای ارتدکس است.
دیر لاتین
این دیر را فرانسیسکنها (به جمعیت پیرو عقاید فرانسیس قدیس گفته میشود که از مهمترین فرقههای عالم مسیحیت است و در میان مسیحیان جهان، پیروان فراوان دارد) در سال ۱۹۲۵ میلادی در نزدیکی فضای شهر ساختند. در این دیر، کلیسای الراعی الصالح (شبان نیکو) واقع شده است. در این کلیسا شمایل زیبا و پنجرههای تزیینشده، تمثالهایی از مریم عذرا و کودک او عیسی، تمثالهای عیسی مسیح و تعدادی تابلوهای رنگ روغن قرار دارد و همچنین مکانی برای غسل تعمید کودکان و اعتراف در مقابل کشیش نیز به چشم میخورد.
در این محل همچنین مجموعهای از دیرهای دیگر مانند دیر رومی، دیر حبشی، دیر مسکوب، مغطس، دیر قبطی، دیر قلط و قصر حجله یا دیر حجله نیز وجود دارد.
نعران
چهار کیلومتر به سمت شمال غربی شهر اریحا، شهر کوچک بیزانسی «نعران» قرار گرفته است.
این شهر در کنار چشمههای عین الدیوک و عین النویعمه واقع شده و میتوان مسیر کانالی که آب را به قصر هشام میرسانده، دنبال کرد. یکی از برجستهترین آثار این کانال، قوس عظیم و باشکوهی است که دو طرف دره را در نزدیکی چشمهها به هم متصل میکند.
همچنین در زیر یکی از خانههای فلسطینی، بقایای معبدی یهودی کشف شده که کف آن با نقاشیها و موزائیکهایی تزئین شده و به قرون پنجم و ششم میلادی بازمیگردد. نوشتههایی به زبان عبری قدیمی نیز در این مکان وجود دارد که با عبارت «سلام بر اسرائیل» آغاز میشوند. این خانه، حتی پس از انتقال اختیارات اریحا به مقامات فلسطینی، همچنان تحت کنترل اسرائیل باقی مانده و توسط سربازان اسرائیلی به صورت ۲۴ ساعته محافظت میشود.
تلال أبو العلایق
این مکان تاریخی در میان چند تپه کوتاه در دو طرف دره القلط قرار دارد و در ورودی جنوبی شهر اریحا، جایی که دره القلط با دشت اریحا تلاقی میکند، واقع شده است. برای دسترسی به این مکان، میتوان از جاده اصلی اورشلیم به اریحا استفاده کرد، هرچند برای دسترسی، مسیر قدیمی اریحا که در امتداد دره قرار دارد، توصیه میشود. قدیمیترین آثار کشفشده در این مکان به عصر مس (۴۵۰۰ تا ۳۱۰۰ قبل از میلاد) بازمیگردد، اما بقایای تخریبشدهای که امروز میبینیم، مربوط به دوران هلنیستی و رومی هستند. دوران هِلِنیستی از لشکرکشیهای اسکندر مقدونی به شرق آغاز میشود و از فتوحات او تا استقرار سلطه روم تا آسیای صغیر و مصر به طول میانجامد، یعنی از قرن سوم قبل از میلاد تا اول میلادی.
در دوران امپراتوری روم، اریحا باغی سرسبز و پر از میوه و درختان نخل بود. مارک آنتونی این شهر زیبا را به کلئوپاترا، ملکه مصر، هدیه داده بود. این شهر در دوران سلطنت هیرودوس کبیر به اوج خود رسید، زمانی که وی کاخ زمستانی خود را در تلال أبو العلایق بنا کرد. این کاخ، یکی از برجستهترین و زیباترین ساختمانهای بازسازیشده است و احتمالاً در آن زمان، مرکز اداری شهر اریحا به شمار میرفت. کاخ در دو طرف دره ساخته شده بود تا ساکنان آن بتوانند در فصل زمستان، جریان آب دره را تماشا کنند.
قصر هشام
پنج کیلومتر به سمت شمال اریحا و در دل منطقهای بیابانی، قصر باشکوه هشام قرار دارد. این قصر که توسط خلیفه اموی، هشام بن عبدالملک (۷۲۴–۷۴۳ میلادی) یا ولید بن یزید (۷۴۳–۷۴۹ میلادی) ساخته شده است، مقر حکومتی بود.
امویان، امپراتوری وسیعی را که از هند تا فرانسه امتداد داشت، اداره میکردند. مانند بسیاری از خلفای اموی، هشام بن عبدالملک نیز زندگی در بیابان را به زندگی شهری دمشق ترجیح میداد. قصر هشام، شامل مجموعهای از ساختمانها، حمامها، مساجد و تالارهای بزرگ است.
موزائیکها، تزئینات و معماری این قصر، نمونههایی برجسته از هنر و معماری اسلامی قدیم هستند.
کارشناسان بر این باورند که زلزلهای شدید، منطقه را لرزاند و قبل از اتمام ساخت قصر، بخشهایی از آن را ویران کرد. انباشت خاک و آوار باعث شد موزائیکها و تزئینات هنری قصر بهخوبی حفظ شوند.
وادی القلط و دیر سنت جورج (دیر القلط)
این وادی، یک شکاف طبیعی بین تپههای اطراف است که از دیوارهای صخرهای بلند تشکیل شده و به طول ۴۵ کیلومتر از اریحا تا اورشلیم امتداد دارد. جاده باریک و ناهمواری که در امتداد این وادی قرار دارد، روزگاری مسیر اصلی به سمت شهر اریحا بود، اما امروزه بیشتر توسط گردشگرانی که به بازدید از دیر میآیند، استفاده میشود. در گذشته، وادی، جویبارها و سیستمهای آبیاری قدیمی، از بزرگترین و مهمترین منابع آبی کشور به شمار میرفتند.
از قرن سوم میلادی، راهبان و زاهدان در این وادی زندگی میکردند. ابتدا در غارها و سپس در سوراخهایی کوچک در دل صخرهها سکونت داشتند. اما در قرون پنجم و ششم میلادی، شروع به ساخت دیر کردند. دیر سنت جورج تنها دیر بازمانده از تخریب در دوران حمله ایرانیان در سال ۶۱۴ میلادی است. در آن زمان، دیر ویران شد و بسیاری از راهبان و زاهدانی که در آنجا بودند کشته شدند. در این دیر، جمجمهها و مومیاییهایی از راهبان مقتول به نمایش گذاشته شده است.
مقام حضرت موسی
مقام حضرت موسی به عنوان مکانی مقدس در منطقه شناخته میشود، زیرا گمان میرود که آرامگاه حضرت موسی (ع) در آنجا قرار دارد. یکی از ویژگیهای خاص این مقام، وجود سنگهای قرمز قابل اشتعال است. خاصیت اشتعال این سنگها به دلیل وجود نمکهای حاوی قیر و روغن است. زائران از این سنگها برای پخت و پز و گرم شدن در زمستان استفاده میکردند.
این آرامگاه، مرکز جشنوارهای سالانه بود که توسط زائران به نام «المواسم» برگزار میشد و به دوران صلاحالدین ایوبی، فرمانده بزرگ و آزاد کننده اورشلیم از صلیبیون در قرن دوازدهم میلادی، برمیگردد. مسلمانان باور دارند که حضرت موسی (ع) در این مکان دفن شده است، اما مطابق با کتاب مقدس (سفر تثنیه ۳۴) حضرت موسی هرگز وارد سرزمین فلسطین یا «ارض موعود» نشد و احتمالاً در کوه نیبو در اردن درگذشته است.
خوراکی های اریحا
از نوشیدن قهوه لذت ببرید و در کافههای روباز اریحا در مرکز شهر، قلیان با طعم دلخواهتان را بکشید. کافههای علیان، الأسطی و أبوکحول از قدیمیترین و مشهورترین کافههای این شهر هستند که هر دو در مرکز شهر قرار دارند.
نوشیدنیهای شهر اریحا
آبلیموی تازه با نعناع یا آب میوههای متنوع مانند آب خشخاش را در انجمن جوانان مسیحی تجربه کنید.
غذاهای محلی اریحا
در اریحا، غذاهایی مانند «الخبیزه» و «الحویرنه» (گیاهی فصلی که با ماست و روغن زیتون خورده میشود) بسیار محبوب هستند.
همچنین غذاهای محلی مانند «مسخن» (مرغ کبابی با پیاز روی نان نازک پخته شده در تنور) و «زرب» (روش بدوی برای پخت گوشت و سبزیجات در زیر زمین با ذغال) و «منسف» (غذای سنتی بره) را تجربه کنید.
«زرب» یکی از تکنیکهای قدیمی برای آمادهسازی غذا در حفرههای زیرزمینی است. غذا روی طبقههای فلزی قرار میگیرد و سپس به آرامی درون حفرهای پر از ذغال و با دقت زیر پتوها پخته میشود.
برای صرف غذا با این روش، رستوران «أبوبکر زرب» پیشنهاد میشود. همچنین میتوانید مرغ مسخن فلسطینی را با عطر سماق و ادویههای گرم، سرو شده با نان و پیاز کاراملی شده امتحان کنید که یک نمونه از غذاهای سنتی است.
نان ویژه اریحا
نان ویژه «أبو عایش» که با کنجد و زعتر خشک شده و ترکیبی از نمک و ادویههای خاص پخته میشود، از معروفترین محصولات نانوایی قدیمی شهر اریحا است.
فلافل فلسطینی
فلافل که به صورت توپکهایی از نخود و به صورت سرخ شده و ساندویچی سرو میشود، یکی از غذاهای فلسطینی سنتی است که بسیار محبوب میباشد.
میوههای برند اریحا
میتوانید از بازار مرکزی اریحا که به نام «الحسبه» شناخته میشود، انواع میوهها و سبزیجات تازه خریداری کنید. این بازار نشاندهنده شهرت اریحا به عنوان سبد میوه و سبزیجات فلسطین است. از موز «أبونمله» معروف و خرمای «مجول» خوشمزه لذت ببرید.
دسرهای شهر اریحا
از دسرهای محلی میتوان به «کنافه» (نوعی شیرینی شبیه به ماکارونی با لایهای از پنیر که در شربت، خیسانده میشود)، بستنی خرما و موز (بستنی سنتی اریحا) یا آبمیوههای طبیعی و خنک اشاره کرد.
مشاهیر اریحا
- عصام محمد مسلط: مورخ فلسطینی که پژوهشهایی همچون «بخش صنعت فلسطین 1948-1996» و «رابطه بین نظام هاشمی و جنبش صهیونیستی» را در کارنامه خود دارد. وی در سال 2005 دکترای خود را از دانشگاه نیلین سودان با موضوع «حکومت عموم فلسطین و سازمان آزادیبخش فلسطین» دریافت کرد.
- غدیر غروف: ورزشکار فلسطینی در رشته دو و میدانی، که به نمایندگی از فلسطین در مسابقات بینالمللی شرکت میکند.
- غنام صابر غنام: نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر فلسطینی
- ماجد الدجانی: شاعر و نویسنده فلسطینی، که به خاطر اشعارش درباره اورشلیم و شهر زادگاهش اریحا مشهور است.